Nie trzeba być wysokiej klasy ekspertem, by zauważyć, że europejski
sektor bankowy zmienił się od czasów pierwszego właściwie bankowego aktu prawnego,
tj. tzw. Pierwszej Dyrektywy Bankowej z 1977 r. Przepisy tej Dyrektywy zostały spisane na
kilkunastu stronach. W 30 lat później sektor ten będzie musiał stosować się do
przepisów 600-stronicowej Dyrektywy wzorowanej na rekomendacjach Komitetu Bazylejskiego
ds. Nadzoru Bankowego, tzw. Nowej Umowie Kapitałowej (NUK).
Zarówno NUK, jak i jej odzwierciedlenie w prawie wspólnotowym ma zakres wielowątkowy
i porusza wiele aspektów nadzoru ostrożnościowego, właściwego funkcjonowania
instytucji kredytowych (w prawie wspólnotowym dodatkowo - firm inwestycyjnych), zasad
swobody konkurencji, stabilności sektora, jego rozwoju, bezpieczeństwa klientów banków
itd. Wprowadzenie nowych sposobów pomiaru ryzyka wiąże się z koniecznością
zatrudnienia w bankach i nadzorze, w znacznie szerszym niż dotychczas zakresie,
matematyków i statystyków, prawników, specjalistów od rachunkowości, a także
analityków giełdowych, "produktowców" itd. Treść NUK jest więc
interdyscyplinarna. Trudno też w jednej pracy ująć wszystkie jej aspekty.
W niniejszej pracy skupiono się w tej sytuacji na analizie jednego
zagadnienia, tj. na ewolucji podejścia nadzorczego w kontekście zmieniających się
przepisów regulujących zarządzanie i pomiar ryzyka kredytowego, świadomie odstępując
od opisu i analizy przepisów, w zasadzie niezmienionych, odnoszących się do ryzyka
rynkowego oraz całkowicie nowych przepisów dotyczących ryzyka operacyjnego.
Opis poszczególnych metod nie zawiera w zasadzie szczegółów technicznych, a
więc np. wzorów na wyliczanie parametrów ryzyka czy funkcji. Jedynym tematem szerzej
opisanym w niniejszej pracy jest sekurytyzacja tradycyjna oraz pochodne kredytowe. Wynika
to z faktu, iż sekurytyzacja została po raz pierwszy uregulowana na poziomie
europejskim, a także z wcześniejszych zainteresowań autorki.
Pod koniec września 2005 r. Parlament Europejski przyjął w pierwszym czytaniu
Dyrektywę o wymogach kapitałowych, (Capital Requirements Directive - CRD), która
obejmuje aktualizację i głębokie zmiany dwóch dyrektyw, tj. Dyrektywy 2000/12 i 93/6.
W czerwcu 2006 r. zostały opublikowane teksty obu dyrektyw we wszystkich językach
urzędowych Unii Europejskiej. Nadano im także nowe numery, odpowiednio 2006/48/WE i
2006/49/WE. Ze względu na to, iż CRD w przeważającej części dotyczy Dyrektywy
2006/48/WE, opierającej się na Dyrektywie 2000/12, tzw. Skonsolidowanej Dyrektywie
Bankowej (Consolidated Banking Directive - CBD), w tekście niniejszej pracy autorka
posługuje się zamiennie skrótami CRD i CBD, gdyż kwestie analizowane przez autorkę
znajdują się właśnie w tej dyrektywie.
Na proces adaptacji NUK do prawa europejskiego znaczący wpływ miała unowocześniona
procedura komitologiczna (patrz Rozdział l). Udział komitetów w stanowieniu prawa
europejskiego był co prawda zapisany już w pierwszych wspólnotowych aktach prawnych,
jednakże w niewielkim stopniu dotyczyło to usług finansowych i nadzoru nad nimi.
Nadzór nad instytucjami finansowymi był początkowo realizowany na poziomie
poszczególnych krajów, a współpraca ograniczała się do wymiany informacji ad hoc w
sytuacjach zagrożenia stabilności systemu finansowego. Dlatego też rozdział
pierwszy zawiera opis ewolucji współpracy nadzorów krajów członkowskich - aż do
obecnie funkcjonującej 4-etapowej struktury komitologicznej. W rozdziale tym
podkreśla się także wyjątkowo istotną funkcję pełnioną przez komitety poziomu
trzeciego, wyjątkową z punktu widzenia harmonizacji przepisów wykonawczych, procedur
nadzorczych w poszczególnych krajach i wzmocnienia pozycji nadzorcy wiodącego.
Działania komitetów poziomu trzeciego coraz częściej odczytuje się jako zapowiedź
utworzenia w przyszłość i Europejskiego Systemu Nadzoru Bankowego, na wzór
Europejskiego Systemu Banków Centralnych, który to pomysł ma gorących zwolenników
przede wszystkim wśród uczestników rynku. Między innymi bowiem, podobnie jak w ESBC,
instytucja laka o ponadnarodowym umocowaniu zmniejszyłaby margines dowolnego
interpretowania i egzekwowania przepisów europejskiego prawa finansowego, prowadząc do
dalszej integracji rynku usług finansowych.
W rozdziale drugim opisano genezę wspólnotowych regulacji bankowych,
filozofię ich tworzenia i przesłanki. Szczególną uwagę poświęcono opisowi
dwóch wyżej wymienionych dyrektyw, które stanowią podstawę do transpozycji NUK do
prawa wspólnotowego. Geneza tych regulacji została poprzedzona rozważaniami nad
zmieniającą się pozycją nadzoru bankowego w poszczególnych krajach i w całej Unii
Europejskiej. Zwrócono między innymi uwagę na to, że chociaż uaktualniane przepisy
bankowe w coraz większym stopniu kładą nacisk na współpracę transgraniczną, w tym
na koncept "nadzorcy wiodącego", to jednak jest to dopiero początkowy etap
osiągania tego celu, zważywszy na sporą liczbę obszarów tematycznych pozostawionych
do decyzji poszczególnych nadzorów.
Rozdział trzeci poświęcony jest opisowi procesu wdrażania przepisów NUK na
świecie oraz przyczynom, dla których nie zdecydowano się na transpozycję NUK do prawa
UE w formie odrębnego aktu prawnego.
Kolejne rozdziały dotyczą szczegółowych rozwiązań w zakresie szacowania kapitału
regulacyjnego odpowiadającego ryzyku kredytowemu przyjmowanemu przez banki. Rozdział
czwarty więc, po ogólnym opisie struktury NUK i CBD, przedstawia podejście do
adekwatności kapitałowej nazywane metodą standardową. W rozdziale piątym
zaprezentowane są rozwiązania dotyczące metod tzw. ratingów wewnętrznych, a w
rozdziale szóstym szczegółowo opisano metodę ratingów wewnętrznych stosowaną wobec
ekspozycji detalicznych.
Ponieważ zarówno NUK, jak i CBD wyraźnie zwiększa liczbę dopuszczalnych
zabezpieczeń ekspozycji kredytowych, a także wprowadza pojęcie technik zmniejszania
ryzyka kredytowego, problematyce tej poświęcono rozdział siódmy. Rozdział
ten, ze względu na uwzględnianie w nowych przepisach metod zmniejszania ryzyka
kredytowego przy pomocy pochodnych kredytowych i sekurytyzacji przedstawia również obraz
tego rynku na świecie i w Europie.
Jedną z technik zmniejszania ryzyka kredytowego może być sekurytyzacja. Ponieważ
jednak adekwatność kapitałowa jest tylko jednym z aspektów stosowania technik
sekurytyzacyjnych w działalności banków, technikom tym w kontekście po raz pierwszy
wprowadzonych regulacji adresowanych do nich odrębnie poświęcono rozdział ósmy.
Nowe przepisy dotyczące adekwatności kapitałowej zaczną być wprowadzane od
początku 2007 r. Nic można więc z pewnością wskazać na te sektory gospodarcze,
które stracą, a które zyskają na skutek nowego sposobu wyliczania kapitału
regulacyjnego, Niemniej jednak, istnieje już dosyć bogata literatura przedmiotu, w
której zawarte są rozważania na ten temat. Rozdział dziewiąty prezentuje
więc różne poglądy i badania odnoszące się do poszczególnych sektorów.
Książka jest próbą wypełnienia luki na rynku wydawniczym w zakresie nowych
wymogów kapitałowych. Adresowana jest więc przede wszystkim do osób, które będą
odpowiedzialne za spełnianie tych wymogów przez swoje instytucje, a także dla
studentów pogłębiających wiedzę z zakresu bankowości i integracji systemu
finansowego Unii Europejskiej.
Nowa Umowa Kapitałowa (NUK) dla środowiska bankowców oraz badaczy
zajmujących się tematyką bankową jest szeroko dyskutowanym i jednocześnie ogromym
wyzwaniem regulacyjnym. (...)
Publikacja Jolanty Zombirt jest jednym z pierwszych kompleksowych i poważniejszych
opracowań dotyczących nowych standardów w zakresie adekwatności kapitałowej. Zebrano
w niej wiele dotychczas fragmentarycznie poruszanych zagadnień, w tym wyniki
różnorodnych badań, zarówno publikowanych przez Komitet Bazylejski, jak i inne gremia.
Prof. Alfred Janc
Recenzowana praca stanowi pierwszą w polskiej literaturze tak obszerną prezentację
kwestii dotyczących Nowej Umowy Kapitałowej (NUK). Autorka jako
pierwsza w Polsce podjęta próbę przedstawienia pogłębionej analizy tych stosunkowo
skomplikowanych kwestii z obszaru rynku finansowego oraz finansów międzynarodowych.
Generalnie można powiedzieć, że jest to próba bardzo udana.
W pracy udało się bowiem pokazać NUK na tle charakterystyki zasad i praktyki
funkcjonowania rynku finansowego, a w szczególności rynku bankowego w Unii Europejskiej
oraz wskazać jej potencjalne konsekwencje dla tego rynku, a szerzej dla rynku usług w
Unii.
Prof. Leokadia Oręziak
Spis treści
Wprowadzenie
Rozdział l Bankowy nadzór europejski a zasada komitologii
Rozdział 2 Geneza wspólnotowych regulacji bankowych
2.1. Sprawowanie nadzoru bankowego w UE
2.2. Postawy i zasady wspólnotowego sektora bankowego
2.3. Skonsolidowana Dyrektywa Bankowa
2.4. Dyrektywa o adekwatności kapitałowej (CAD)
Rozdział 3 Ewolucja podejścia Komitetu Bazylejskiego do wymogów
kapitałowych. Zakres NUK w prawie europejskim i na świecie
3.1. Banki po Umowie Bazylejskiej z 1988 r.
3.2. Wprowadzanie NUK w Europie
Rozdział 4 Struktura Nowej Umowy Kapitałowej. Metoda standardowa
4.1. Struktura Nowej Umowy Kapitałowej/CRD. Nadzór
4.2. Metoda standardowa wyliczania ryzyka kredytowego
4.2.l. Wagi ryzyka według ocen nadawanych przez agencje ratingowe
4.2.2. Kategorie należności w metodzie standardowej
Rozdział 5 Metody ratingu wewnętrznego dla ryzyka kredytowego
5.l. Podstawowe cechy metod ratingów wewnętrznych
5.2. Kategorie ekspozycji
5.2.l. Ekspozycje korporacyjne
5.2.2. Ekspozycje od państw, banków, detaliczne, kapitałowe i inne
5.3. Wyliczanie wymogów kapitałowych w metodach IRB
5.4. Ekspozycja w przypadku zdarzenia kredytowego oraz zapadalność dla ekspozycji od
państw, banków i przedsiębiorstw
Rozdział 6 Metoda ratingów wewnętrznych dla ekspozycji detalicznych
Rozdział 7 Sposoby zmniejszania ryzyka kredytowego
7.1. Zabezpieczenia finansowe i fizyczne
7.2. Reukowanie ryzyka kredytowego w CRD
7.3. Praktyka CRM przy zastosowaniu pochodnych kredytowych
7.4. CRT w działalności instytucji finansowych UE
Rozdział 8 Sekurytyzacja w Nowej Umowie Kapitałowej
8.1. Ogólne zasady traktowania ekspozycji sekurytyzacyjnych w bilansach banków
8.2. Adekwatność kapitałowa w metodzie standardowej
8.3. Adekwatność kapitałowa według metody opartej na ratingach zewnętrznych
8.4. Metoda wzoru nadzorczego
Rozdział 9 Wpływ NUK/CRD na gospodarkę europejską w kontekście budowy
wspólnego rynku usług
Zakończenie
Załączniki
Załącznik l. Lista kwestii do rozstrzygania przez nadzory krajowe
Załącznik 2. Etapy zatwierdzania modeli IRB i AMA przez nadzory krajowe
Załącznik 3. Przepisy odnoszące się do nadzoru w Dyrektywie 12/2000 i 2006/48/WE
Bibliografia
263 strony, B5, miękka oprawa