PRZEDMOWA
Na początku XXI wieku przed społeczeństwami stoi w dalszym ciągu wiele
nierozwiązanych problemów, wyzwań i zagrożeń o charakterze globalnym, regionalnym i
lokalnym. Jedną z najważniejszych kwestii współczesności jest zagrożenie środowiska
przyrodniczego i środowiska człowieka ze względu na intensywną eksploatację zasobów
naturalnych, nieprzyjazne środowisku technologie produkcji, jak też rosnącą
systematycznie konsumpcję dóbr. Podstawowe problemy ekologiczne wymagają ustawicznego
rozwiązywania przez właściwe zarządzanie na różnych szczeblach odpowiedzialności.
Złagodzenie zagrożeń ekologicznych i zachowanie kapitału naturalnego, również dla
przyszłych pokoleń, jest możliwe tylko przez skoordynowane i wielokierunkowe działania
na rzecz ochrony środowiska i promocji rozwoju zrównoważonego przez organizacje
międzynarodowe, ośrodki naukowe, instytucje rządowe i samorządowe, inne instytucje
publiczne, grupy społeczne, przedsiębiorców i gospodarstwa domowe oraz poszczególne
osoby.
Teoretyczne podstawy ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego formułują nauki
społeczno-ekonomiczne, przyrodnicze i techniczne. Ważny i niezaprzeczalny jest tu wkład
wnoszony przez nauki ekonomiczne. Niemniej jednak poszczególne dyscypliny ekonomiczne
podchodzą w sposób zróżnicowany do rozwoju zrównoważonego, kapitału naturalnego,
trwałości oraz wyceny wartości środowiska i usług ekologicznych. Pozytywnym
zjawiskiem jest to, że obserwuje się wzajemne wspomaganie się różnych dyscyplin
ekonomicznych oraz benchmarking, co może dawać efekty synergiczne. W ostatecznym
rachunku liczy się również to, czy teoretyczne dezyderaty i wytyczne znajdują
przełożenie na politykę ekologiczną, politykę społeczno-gospodarczą oraz na
zarządzanie. Niniejsza publikacja jest próbą naświetlenia niektórych zagadnień
teorii i praktyki ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego, ze szczególnym
ukierunkowaniem na aspekty ekonomiczne i zarządcze.
Publikacja powstała w wyniku prac zespołu pracowników Katedry Ekonomii Środowiska i
Zasobów Naturalnych działającej przy Kolegium Ekonomiczno-Społecznym w Szkole
Głównej Handlowej w Warszawie. Opracowanie przedstawia wybrane problemy teorii i
podejścia niektórych dyscyplin ekonomicznych do kategorii kapitału naturalnego i
rozwoju zrównoważonego, wyceny wartości środowiska oraz problemów zarządzania
środowiskiem w gminie za pośrednictwem strategii rozwoju zrównoważonego, planów
ochrony środowiska i implementacji zasad odpowiedzialności społecznej w systemach
zarządzania przedsiębiorstwem. Publikacja składa się z 9 rozdziałów, z których
każdy stanowi odrębną całość.
W opracowaniu pt. „Kategoria rozwoju zrównoważonego w naukach ekonomicznych”
przedstawiono istotę i główne wyznaczniki pojęcia rozwoju zrównoważonego. Pokazano
odmienne rozumienie rozwoju zrównoważonego w podstawowych dyscyplinach, to jest w
ekonomii ekologicznej, wyznającej trwałość mocną, i w neoklasycznej ekonomii
środowiska opartej na złożeniu trwałości słabej. Przedstawione ewolucję podejścia
do rozwoju zrównoważonego i trwałości w obu dyscyplinach oraz tworzenie się nowych
dyscyplin, to jest ekonomii koewolucyjnej, ekologicznej ekonomii politycznej i ekonomii
socjoekologicznej. Zmiany te są wyrazem spojrzenia na rozwój zrównoważony i politykę
ekologiczną z szerszej perspektywy, uwzględniającej nie tylko aspekty ekologiczne i
ekonomiczne, lecz także polityczne i społeczne.
Kapitał naturalny jest różnie przedstawiany w literaturze ekonomicznej: od ujęć
bardzo uogólnionych do szczegółowej analizy pokazującej elementy kapitału naturalnego
i ich funkcje. W rozdziale „Kapitał naturalny w ekonomii środowiska i ekonomii
ekologicznej” ukazano podstawowe elementy strukturalne kapitału naturalnego ze
szczególnym uwzględnieniem kapitału krytycznego oraz systematykę funkcji i usług
kapitału naturalnego. Zarysowano również najważniejsze problemy wyceny wartości
kapitału naturalnego i usług ekologicznych.
Celem opracowania „Ekonomia środowiska – dyscyplina z przyszłością” jest
prezentacja dyscypliny naukowej, jaką jest ekonomia środowiska, oraz przyczyn jej
rozwoju, a także powiązań z pokrewnymi dziedzinami wiedzy. Ekonomia środowiska
wypracowuje prawidłowości niezbędne do tego, aby wskazywać na działania gospodarcze,
które są racjonalne z punktu widzenia środowiska przyrodniczego i jednocześnie
prowadzą do wzrostu dobrobytu społecznego.
W opracowaniu „Safe minimum standard – koncepcja ochrony zagrożonych gatunków”
przedstawiono koncepcję safe minimum standard opartą na imperatywie moralnym.
Sformułowana przez ekonomię ekologiczną koncepcja jest procesem społecznego wyboru,
którego celem jest ochrona zagrożonych gatunków przed nieodwracalnymi zmianami. W
porównaniu z ewaluacją neoklasyczną safe minimum standard oferuje odmienne podejście
do wyceny i ujawniania preferencji społecznych wobec ważnych aktywów naturalnych.
Jest ona wynikiem krytycznego stosunku ekonomii ekologicznej do wycen opartych na
gotowości do zapłacenia.
Rozdział „Rozwój zrównoważony jako podstawa strategii rozwoju gminy”
pokazuje miejsce fakultatywnych strategii rozwoju zrównoważonego, w tym także lokalnej
Agendy 21, w zbiorze dokumentów planistycznych gminy w zakresie rozwoju
społeczno-gospodarczego, ochrony środowiska i gospodarki przestrzennej (strategia
rozwoju społeczno-gospodarczego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania,
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, program ochrony środowiska). W pracy
omówiono polskie definicje rozwoju zrównoważonego, jego prawne podstawy, istotę
strategii i planowania strategicznego. Ważnym aspektem rozważań jest analiza
zróżnicowanego podejścia do budowy i realizacji strategii rozwoju zrównoważonego w
polskich gminach.
W opracowaniu „Gospodarowanie odpadami komunalnymi w gminie w świetle przepisów
prawa” na tle ogólnych problemów gospodarowania odpadami ujętych w polityce
ekologicznej państwa i w innych dokumentach rządowych przedstawiono szczegółowe
regulacje prawne dotyczące gospodarowania odpadami komunalnymi. Regulacje prawne w Polsce
w całości przekazują gospodarkę odpadami komunalnymi w kompetencje gmin, obarczając
jednostki samorządu terytorialnego szerokim zakresem obowiązków, m. in. planowania,
postępowania z odpadami, programowania rozwoju, finansowania przedsięwzięć i
monitoringu.
Celem opracowania „Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie” jest analiza i
ocena programów czystszej produkcji i sformalizowanych systemów zarządzania
środowiskiem w przedsiębiorstwie. Zarządzanie środowiskiem polega na dobrowolnym
uznaniu środowiska za integralną część działalności przedsiębiorstwa oraz
dążeniu do minimalizacji negatywnego oddziaływania na nie. Wymaga to od firm
zasadniczej zmiany myślenia i działania. Zarządzania środowiskiem w przedsiębiorstwie
stanowi odpowiedź biznesu na oczekiwania społeczeństwa i organizacji ekologicznych.
Odpowiedzialność społeczna biznesu jest nową koncepcją zarządzania, w której
firmy dobrowolnie budują strategie, uwzględniające nie tylko interesy ekonomiczne, lecz
także interesy społeczne i ochronę środowiska. W rozdziale „Wybrane inicjatywy w
ramach koncepcji społecznie odpowiedzialnego biznesu” podjęto próbę przedstawienia
niektórych ważniejszych koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu,
ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań dostępnych polskim przedsiębiorcom. Zalicza
się do nich m.in.: Global Compact, Global Reporting Initiative, normy ISO 14000,
standardy AA 1000 i SA 8000, Globalne zasady Sullivana.
Ostatni rozdział „O interdyscyplinarnych badaniach nad ekologicznymi uwarunkowaniami
zdrowia społecznego” wskazuje na potrzebę interdyscyplinarnego podejścia w badaniach
stanu środowiska przyrodniczego i jego wpływu na zdrowie społeczne. Zdrowie jest
kategorią bardzo złożoną, a poszukiwanie przyczyn zdrowia i choroby tylko w obrębie
medycyny jest niewystarczające. Wymaga to spojrzenia z różnych perspektyw, poprzez
wykorzystanie wiedzy i metod oferowanych przez demografię, epidemiologię, geografię
medyczną, socjologię medycyny, zdrowie publiczne, ekologię i ekonomię środowiska.
Wymienione dziedziny mają wiele wspólnych obszarów zainteresowań w zakresie zdrowia
społecznego i środowiska.
Należy wyrazić nadzieję, że zamieszczone opracowania, obok użyteczności naukowej,
zainteresują również studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych oraz
słuchaczy studiów podyplomowych zajmujących się problematyką ochrony środowiska i
rozwoju zrównoważonego ze względu na profil studiów lub charakter pracy zawodowej.
Piotr Jeżowski
SPIS TREŚCI
Przedmowa
1. Kategoria rozwoju zrównoważonego w naukach ekonomicznych
(Piotr Jeżowski)
2. Kapitał naturalny w ekonomii środowiska i ekonomii ekologicznej
(Piotr Jeżowski)
3. Ekonomia środowiska – dyscyplina z przyszłością
(Violetta Korporowicz)
4. Safe minimum standard – koncepcja ochrony zagrożonych gatunków
(Piotr Jeżowski)
5. Rozwój zrównoważony jako podstawa strategii rozwoju gminy
(Małgorzata Smoczyńska)
6. Gospodarowanie odpadami komunalnymi w gminie w świetle
przepisów prawa
(Małgorzata Smoczyńska)
7. Zarządzanie środowiskiem w przedsiębiorstwie
(Ewa Magdalena Jastrzębska)
8. Wybrane inicjatywy w ramach koncepcji społecznie odpowiedzialnego biznesu
(Ewa Magdalena Jastrzębska)
9. O interdyscyplinarnych badaniach nad ekologicznymi uwarunkowaniami zdrowia
społecznego
(Violetta Korporowicz)
Bibliografia
138 stron, B5