KOBIETY UZALEŻNIONE OD ALKOHOLU W GĄSZCZU RÓL I OCZEKIWAŃ SPOŁECZNYCH STUDIUM PEDAGOGICZNE ZAWORSKA-NIKONIUK D. Księgarnia

Kobiety uzależnione od alkoholu

W gąszczu ról i oczekiwań społecznych

Studium pedagogiczne

Proponowana czytelnikom książka powstała w latach 2016–2020, a zamysłem, który przyświecał mi podczas analizy specyfiki uzależnienia alkoholowego kobiet, było zaakcentowanie jego kontekstu rodzinnego. Na gruncie nauk społecznych powstało wiele prac dotyczących alkoholizmu oraz rodziny alkoholowej, nie uwzględniają one jednak zróżnicowania płciowego w opisie specyfiki uzależnienia i jego mechanizmów ani sytuacji rodziny z uzależnioną kobietą. Tymczasem kobiet uzależnionych od alkoholu jest coraz więcej we wszystkich krajach europejskich...

Zagadnienia poruszane w monografii:

Pierwszym z nich jest używanie i nadużywanie alkoholu przez kobiety w ciąży (rozdział II) oraz stereotypy narosłe wokół tego zjawiska („jeden kieliszek nie zaszkodzi”, „wypij za zdrowie dziecka”, „czerwone wino na ciążę”), upowszechniane często w środowisku rodzinnym ciężarnych kobiet oraz przez media masowe. Owocować mogą one narodzinami dzieci z zaburzeniami ze spektrum alkoholowego zespołu płodowego (FASD). Rokrocznie w Polsce rodzi się ponad tysiąc dzieci cierpiących na to zaburzenie, wiele z nich pozostaje przez lata źle zdiagnozowanych (najczęściej jako dzieci z ADHD lub autyzmem), niektóre trafiają do rodzin zastępczych lub adopcyjnych niemających pojęcia o możliwości wystąpienia tego typu zaburzenia u dzieci. Rodzi to szereg problemów natury diagnostycznej i trudności w procesie terapii. Biologiczne matki uzależnione od alkoholu pogrąża zaś w poczuciu winy, które utrudnia im proces terapii i leczenia z choroby alkoholowej.

Następnym z podjętych zagadnień jest sposób funkcjonowania rodzin alkoholowych i konsekwencje wychowywania się w nich dla rozwoju dzieci (rozdział III). Koncepcje współuzależnienia na przestrzeni ostatnich 20 lat znacznie się zmieniły, co pozwoliło wyodrębnić dwa ich typy: szerszy oraz węższy. Różni je nie tylko podejście definicyjne, ale przede wszystkim spojrzenie na rolę dzieci w tego typu rodzinach. Nowatorskim podejściem jest przegląd modeli psychopatologii rozwojowej oraz ukazanie zmian rozwojowych zachodzących u dzieci alkoholików w cyklu ich życia i charakterystyka zjawiska parentyfikacji w rodzinie alkoholowej.

W prowadzonych badaniach Autorkę interesowała zarówno specyfika alkoholizmu kobiet, jak i znaczenia nadawane przez nie macierzyństwu (rozdział IV). Wykorzystała w nich różnorodne teorie i metody badawcze charakterystyczne dla nauk społecznych, a szczególnie pomocna w zrozumieniu i zinterpretowaniu zjawiska była wiedza z zakresu psychologii, socjologii i medycyny.

Kobiety postrzegane są w społeczeństwie przez pryzmat swoich ról społecznych oraz oceniane za ich pełnienie. Nawet jeśli są uzależnione od alkoholu, starają się prowadzić gospodarstwo domowe i zajmować się dziećmi, choć oczywiście nie są w stanie zapewnić im należytej opieki. Domeną alkoholizmu kobiet jest jego ukrywanie przed bliskimi, nieumiejętność proszenia o pomoc, trudności w zgłaszaniu się po nią w obawie przed zabraniem dzieci przez pracowników pomocy społecznej. Odróżnia to zachowania pijących mężczyzn od pijących kobiet, dlatego też matki alkoholiczki w przestrzeni publicznej stają się bardziej widoczne i surowiej oceniane zarówno przez dziennikarzy, jak i odbiorców przekazów masowych (rozdział V).

Macierzyństwo kobiet uzależnionych od alkoholu to temat nieobecny w literaturze pedagogicznej, mimo powstających artykułów o macierzyństwie. Uzależnione narratorki, opowiadając historię swojego picia, starają się go pomijać – doświadczenia związane z chorobą dzieci wywołaną piciem (m.in. FASD) i ogromnym poczuciem winy spowodowanym ich zaniedbywaniem, nieudane próby prowadzenia domu, zaburzone relacje i więzi z bliskimi to aspekty budzące w nich najwięcej emocji. Tego właśnie „[…] rozmówczynie Autorki nie potrafią sobie wybaczyć”, o tym też nie chcą rozmawiać. Uwarunkowania środowiskowe powstawania choroby alkoholowej są w ich przypadku bardzo widoczne, większość z nich pochodzi z rodzin alkoholowych i często powiela funkcjonujące w nich mechanizmy (rozdział VI). W badaniach interesowały Autorkę przy tym biografie tzw. alkoholiczek wyskofunkcjonujących, czyli kobiet godzących pracę zawodową na wysokim stanowisku z życiem rodzinnym i regularnym upijaniem się (przynajmniej do nastania fazy alkoholizmu późnego) (rozdział VII). Kobiety te nie są postrzegane jako uzależnione, gdyż nie przystają do stereotypu alkoholika: „[…] chwiejącego się na nogach pijaka, zwykle mężczyzny, zataczającego się na ulicy i ściskającego brązową papierową torbę” – pisze autorka studium poświęconego tej grupie alkoholików, Sarah Benton. I dodaje:

„Ten właśnie stereotyp odciśnięty w naszych myślach uniemożliwia wielu z nas poznanie prawdy na temat alkoholizmu”.

Stereotyp kobiety alkoholiczki to najczęściej bezzębna, bezdomna, zaniedbana kobieta leżąca pod mostem, pozbawiona domu i życia rodzinnego. Tymczasem wiele kobiet nadużywających alkoholu lub uzależnionych od niego nie zdaje sobie sprawy ze swojej choroby. Późna diagnoza utrudnia im podjęcie procesu terapeutycznego, a pełnienie ról rodzinno-zawodowych na wysokim poziomie utrudnia konfrontację z własną chorobą. Taka sytuacja miała miejsce w rekonstruowanych przez Autorkę biografiach: Agnieszki Osieckiej, Ilony Felicjańskiej, Stanisławy Celińskiej, Katarzyny T. Nowak, Agnieszki Kotulanki. Mogą one stanowić istotny wzór osobowy dla kobiet sukcesu niemogących poradzić sobie z chorobą alkoholową (strategia osobistego przykładu).

Zdrowienie z choroby alkoholowej to długotrwały i żmudny proces, istotne jest dawanie świadectw zdrowienia przez kobiety znane i cieszące się dużą popularnością (rozdział VIII).

Jak zaznacza Ewa Woydyłło-Osiatyńska: Przyznanie się znanych i często wielbionych osób do słabości ma ogromne znaczenie w terapii ludzi uzależnionych. Gdy opowiadają o tym autorytety życia publicznego, pokazują innym borykającym się z tym problemem, że jest to „demokratyczna choroba” – nie dotyczy tylko marginesu społecznego, może dotknąć każdego. Swoim przykładem uświadamiają, że nie musi się ona skończyć pod ławką czy w rynsztoku. Nawet jeśli ktoś wpadnie w nałóg, to niepijący alkoholicy stanowią żywy dowód na to, że można przełamać i pokonać chorobę.

Istotna jest zatem publikacja dzienników, pamiętników i biografii kobiet uzależnionych od alkoholu, które będą ukazywać problem wieloaspektowo. Czytanie ich przez kobiety nadużywające alkoholu oraz uzależnione stanowić może istotną formę biblioterapii, zwłaszcza gdy materiały te zawierają wskazówki terapeutyczne i własne refleksje. Swoimi doświadczeniami z okresu picia i zdrowienia, aby „[…] móc nieść przesłanie innym cierpiącym alkoholiczkom” (z Preambuły Ruchu Anonimowych Alkoholików), dzielą się w nich m.in.: Marine Roan, Caroline Knapp, Ann Dowsett Johnston, Mika Dunin i Małgorzata Halber.

Wprowadzenie      

Rozdział 1
Zaburzenia związane z używaniem alkoholu przez kobiety – analiza literatury przedmiotu      

1.1. Spożycie napojów alkoholowych przez kobiety w Polsce – na tle danych międzynarodowych      
1.2. Typologia picia alkoholu oraz mechanizmy uzależnienia kobiet 
1.3. Płeć biologiczna a typologia uzależnienia w wybranych teoriach naukowych 
1.4. Diagnoza rodzaju picia oraz zaburzeń związanych z używaniem alkoholu 
1.5. Czynniki ryzyka picia problemowego i rozwoju zaburzeń związanych z używaniem alkoholu w różnych fazach życia kobiety      
1.6. Zdrowotne konsekwencje problemów alkoholowych kobiet      
1.7. Bariery utrudniające kobietom proces terapii i wskazówki do opracowania nowego jej modelu 
1.8. Konkluzje      

Rozdział 2
Konsekwencje zaburzeń związanych z używaniem alkoholu w ciąży i rozwój dziecka z FASD 

2.1. Definiowanie i klasyfikacja zaburzeń z FASD      
2.2. Picie alkoholu w ciąży a rozwój płodu 
2.3. Wieloaspektowa diagnoza i badanie dzieci z FASD 
2.4. Rozwój dziecka z FASD w poszczególnych okresach życia      
2.5. Problemy rodziców wychowujących FAScynujące dzieci 
2.6. Ku skutecznej diagnozie i profilaktyce FASD      
2.7. Konkluzje      

Rozdział 3
Sposób funkcjonowania rodziny z problemem alkoholowym – przegląd podejść i teorii pedagogicznych oraz psychologicznych 

3.1. Teorie współuzależnienia i koncepcje systemowe rozwoju rodziny 
3.1.1. Definiowanie współuzależnienia – ujęcie szerokie i zawężone      
3.1.2. Koncepcje systemowe rozwoju rodziny i role dzieci 
3.2. Przegląd koncepcji i modeli rodziny z problemem alkoholowym na gruncie psychologii oraz psychopatologii rozwojowej      
3.2.1. Analiza wybranych koncepcji      
3.2.2. Przegląd modeli i ich specyfika      
3.3. Zmiany rozwojowe u dzieci zachodzące w cyklu życia 
3.4. Zjawisko parentyfikacji i jego konsekwencje 
3.5. Kontrowersje i dyskurs dotyczący dorosłych dzieci alkoholików – zmiany podejść i stanowisk 
3.6. Kobieta jako ofiara i sprawczyni przemocy w rodzinie 
3.7. Konkluzje 

Rozdział 4
Założenia metodologiczne badań własnych 

4.1. Cel badań i problemy badawcze 
4.2. Metoda i uzasadnienie doboru próby 
4.3. Metody zbierania, analizy i interpretacji danych 
4.3.1. Metody zbierania danych 
4.3.2. Metody analizy danych 
4.3.3. Metody interpretacji danych  
4.4. Konkluzje      

Rozdział 5
Pijane matki opiekujące się dziećmi w przekazie mediów masowych 

5.1. Medialne doniesienia o pijanych matkach – wizerunek pijącej matki w zależności od sytuacji 
5.2. Reakcje internautów na picie kobiet matek – typologia w zależności od sytuacji      
5.2.1. Pijana kobieta urodziła dziecko 
5.2.2. Pijana matka za kierownicą 
5.2.3. Pijana matka z niemowlęciem na spacerze 
5.2.4. Pijana matka sprawcą przemocy 
5.2.5. Pijana matka w domowym zaciszu i przestrzeni publicznej      
5.2.6. Pijana matka zostawiła dziecko samo 
5.3. Konkluzje      

Rozdział 6
Doświadczenia z dzieciństwa i macierzyństwo kobiet wykazujących zaburzenia związane z używaniem alkoholu – studium przypadku 

6.1. Magdalena – bezdomna matka dziecka z FAS 
6.2. Alina – pracująca matka dwojga dzieci i kobieta sukcesu 
6.3. Katarzyna – matka dwojga dzieci i pracująca emerytka 
6.4. Paulina – córka i żona alkoholików, matka jednego dziecka, pielęgniarka 
6.5. Halina – matka dwojga dzieci i kobieta wielu zawodów 
6.6. Izabela – żona alkoholika, matka jednego dziecka i nauczycielka 
6.7. Janka – córka alkoholiczki, matka dwojga dzieci, nauczycielka i przedsiębiorczyni 
6.8. Beata – córka alkoholików, żona, matka dwóch synów 
6.9. Konkluzje      

Rozdział 7
Alkoholiczki wysokofunkcjonujące w przestrzeni publicznej – analiza trajektorii życia 

7.1. Agnieszka Osiecka – poetka i pisarka 
7.2. Ilona Felicjańska – modelka 
7.3. Stanisława Celińska – aktorka i piosenkarka 
7.4. Katarzyna T. Nowak – dziennikarka i pisarka 
7.5. Agnieszka Kotulanka – aktorka filmowa i teatralna 
7.6. Konkluzje 

Rozdział 8
Przyczyny i rozwój uzależnienia w biografiach kobiet 

8.1. Mam na imię Marina i jestem alkoholiczką – Marina Rowan 
8.2. Picie. Opowieść o miłości – Caroline Knapp 
8.3. Drink. Intymny związek kobiety z alkoholem – Ann Dowsett Johnston 
8.4. „Jestem alkoholiczką” – Mika Dunin 
8.5. Najgorszy człowiek na świecie – Małgorzata Halber 
8.6. Konkluzje 

Zakończenie 
Specyfika zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet – zakończenie      
Wskazówki do profilaktyki pedagogicznej – refleksje 

Spis tabel 
Wykaz badanych źródeł 
Literatura

310 stron, B5, oprawa miękka

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.