PODSTAWY ODMOWY DOKONANIA CZYNNOŚCI NOTARIALNEJ SAWARZYŃSKI J. Księgarnia

Podstawy odmowy dokonania czynności notarialnej

Odmowa dokonania czynności notarialnej wraz z generalnym obowiązkiem dokonania czynności notarialnej na żądanie klienta wyznaczają pozycję prawną notariusza. Musi on dokonać czynności notarialnej zawsze, kiedy nie zachodzą podstawy do odmowy jej sporządzenia. Obowiązek odmowy dokonania czynności notarialnej wynika przede wszystkim z przepisu art. 81 pr. not., jednak nie tylko. Oprócz tego notariusz odmawia dokonania czynności notarialnej na podstawie art. 84, 86, 95e, 95s, 95ze oraz 95zh pr. not. Historycznie przepisy dotyczące odmowy dokonania czynności notarialnej w badanym zakresie nie ulegały rewolucyjnym zmianom, lecz ewoluowały zgodnie z przemianami ustrojowymi i wymogami obrotu. Z tego powodu literatura przedmiotu dotycząca aktów prawnych poprzedzających obecnie obowiązującą ustawę pozostaje aktualna. Do tej pory problematyka odmowa dokonania czynności notarialnej nie została w sposób wyczerpujący zbadana w zakresie podstaw uprawniających notariusza do niesporządzenia żądanej czynności notarialnej.

Celem rozprawy jest określenie zakresu przedmiotowego obowiązku odmowy dokonania czynności notarialnej. Wymaga to ustalenia i opisania okoliczności, które uzasadniają powstanie tego obowiązku. Pojęcie podstaw odmowy dokonania czynności notarialnej należy odnosić do tych okoliczności.

Wykaz skrótów. . 17
Wstęp . 23

Rozdział 1
Status prawny notariusza. . 25
1.1 Status prawny notariusza – uwagi ogólne. . 25
1.2 Charakter czynności notarialnych. . 26
1.2.1 Moc urzędowa czynności notarialnych. . 26
1.2.2 Charakter postępowania notarialnego. . 28
1.3 Notariusz jako osoba zaufania publicznego. . 32
1.3.1 Uwagi ogólne. . 32
1.3.2 Zaufanie publiczne do notariusza. . 33
1.3.3 Bezstronność notariusza. . 34
1.3.4 Kodeks etyki zawodowej notariusza jako element kształtujący zaufanie publiczne do notariusza. . 35
1.4 Notariusz jako przedsiębiorca i osoba wykonująca wolny zawód. . 36
1.4.1 Uwagi ogólne. . 36
1.4.2 Definicje przedsiębiorcy. . 37
1.4.3 Definicje działalności gospodarczej. . 38
1.4.4 Cechy działalności notariusza. . 40
1.4.5 Notariusz jako podatnik podatku od towarów i usług. . 42
1.5 Konkluzje. . 44

Rozdział 2
Funkcje odmowy dokonania czynności notarialnej. . 47
2.1 Uwagi wstępne. . 47
6 Spis treści
2.2 Funkcja prewencyjna. . 48
2.2.1 Funkcja prewencyjna w zakresie zgodności czynności notarialnych z prawem. . 48
2.2.2 Funkcja prewencyjna w zakresie prawnej doniosłości czynności notarialnych. . 49
2.3 Funkcja ochronna. . 51
2.4 Funkcja kontrolno-klaryfikująca. . 53
2.4.1 Postępowanie wszczęte na skutek odmowy dokonania czynności notarialnej. . 53
2.4.2 Realizacja funkcji kontrolnej w postępowaniu zażaleniowym na odmowę dokonania czynności notarialnej. . 54
2.4.3 Realizacja funkcji klaryfikującej w postępowaniu zażaleniowym na odmowę dokonania czynności notarialnej. . 54
2.5 Funkcja ograniczająca. . 57
2.6 Konkluzje. . 58

Rozdział 3
Czynność notarialna sprzeczna z prawem. . 61
3.1 Uwagi wstępne. . 61
3.2 Czynność notarialna sprzeczna z prawem a czynność prawna sprzeczna z prawem. . 62
3.2.1 Czynność prawna. 62
3.2.2 Czynność notarialna. . 64
3.2.3 Czynność prawna a czynność notarialna w zakresie sprzeczności z prawem. . 66
3.2.4 Konkluzje. . 68
3.3 Pojęcie prawa w rozumieniu art. 81 pr.not.. . 69
3.3.1 Uwagi wstępne. . 69
3.3.2 Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. . 69
3.3.2.1 Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce w ujęciu konstytucyjnym. . 69
3.3.3 Ujęcia prawa w rozumieniu art. 81 pr.not.. . 71
3.3.3.1 Uwagi wstępne. . 71
3.3.3.2 Pojęcie prawa w kontekście statusu prawnego notariusza i charakteru postępowania notarialnego. . 72
3.3.3.3 Historyczna wykładnia pojęcia prawa. . 72
3.3.3.4 Wąskie ujęcie prawa. . 73
3.3.3.5 Szerokie ujęcie prawa. . 74
3.3.4 Konkluzje. . 75
3.4 Pojęcie sprzeczności czynności notarialnej z prawem. . 76
3.4.1 Uwagi wstępne. . 76
3.4.2 Sprzeczność czynności notarialnej z prawem materialnym i z prawem regulującym tryb jej dokonania. . 76
3.4.2.1 Rodzaje sprzeczności czynności notarialnej z prawem. . 76
3.4.2.2 Sprzeczność z prawem materialnym (merytoryczna). . . . . 77
3.4.2.3 Sprzeczność z trybem dokonywania czynności notarialnej (proceduralna). . 78

Rozdział 4
Sprzeczność czynności notarialnej z prawem materialnym jako podstawa odmowy dokonania czynności notarialnej (art. 81 pr.not.). . 79
4.1 Uwagi wstępne. . 79
4.2 Sprzeczność czynności notarialnej z prawem ze względu na skutek wadliwości czynności prawnej. . 81
4.2.1 Czynności prawne obarczone sankcją bezskuteczności względnej. 81
4.2.1.1 Uwagi wstępne. . 81
4.2.1.2 Bezskuteczność względna z art. 59 k.c.. . 82
4.2.1.3 Bezskuteczność względna z art. 527 k.c.. . 84
4.2.1.4 Relacja przepisu art. 59 k.c. do przepisu art. 527 k.c.. . 86
4.2.1.5 Bezskuteczność względna z art. 916 k.c.. . 88
4.2.1.6 Bezskuteczność względna z art. 1024 k.c.. . 94
4.2.1.7 Bezskuteczność względna z art. 1036 k.c.. . 99
4.2.1.8 Bezskuteczność względna z art. 930 k.p.c.. . 105
4.2.1.9 Konkluzje. . 107
4.2.2 Czynności prawne obarczone sankcją bezskuteczności zawieszonej 110
4.2.2.1 Bezskuteczność zawieszona z art. 18 k.c.. . 111
4.2.2.2 Bezskuteczność zawieszona z art. 103 k.c.. . 114
4.2.2.3 Bezskuteczność zawieszona z art. 248 k.c.. . 118
4.2.2.4 Bezskuteczność zawieszona z art. 519 k.c.. . 121
4.2.2.5 Bezskuteczność zawieszona z art. 37 k.r.o.. . 123
4.2.2.6 Bezskuteczność zawieszona z art. 17 k.s.h.. . 132
4.2.2.7 Konkluzje. . 139
4.2.3 Czynności prawne obarczone sankcją nieważności względnej. . 143
4.2.3.1 Uwagi wstępne. . 143
4.2.3.2 Nieważność względna z art. 705 k.c.. . 143
4.2.3.3 Nieważność względna z art. 84 i 87 k.c. w zw. z art. 88 k.c. 145
4.2.3.4 Nieważność względna z art. 388 k.c.. . 151
4.2.3.5 Konkluzje. . 156
4.2.4 Czynności prawne obarczone sankcją nieważności bezwzględnej. 161
4.2.4.1 Uwagi wstępne. . 161
4.2.4.2 Czynność prawna sprzeczna z ustawą. . 162
4.2.4.3 Czynność prawna mająca na celu obejście prawa. . 163
4.2.4.3.1 Czynność prawna pozorna. . 164
4.2.4.3.2 Odmowa dokonania czynności notarialnej dokumentującej pozorną czynność prawną. . . . …. 164
4.2.4.4 Czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. . 166
4.2.4.5 Wybrane przypadki odmowy dokonania czynności notarialnej ze względu na jej sprzeczność z prawem materialnym 169
4.2.4.5.1 Prawo pierwokupu. . 169
4.2.4.5.1.1 Uwagi wstępne. . 169
4.2.4.5.1.2 Rodzaje prawa pierwokupu ze względu na sankcje jego naruszenia. 170
4.2.4.5.1.3 Prawo pierwokupu związane z sankcją bezwzględnej nieważności za jego naruszenie. . 170
4.2.4.5.1.4 Prawo pierwokupu związane z sankcją odszkodowawczą za jego naruszenie. . 171
4.2.4.5.1.5 Naruszenie prawa pierwokupu a art. 81 pr.not.. . 172
4.2.4.5.1.6 Konkluzje. . 175
4.2.4.5.2 Nabycie nieruchomości bez zezwolenia/zgody sądu albo organu władzy publicznej. . 175
4.2.4.5.2.1 Uwagi wstępne. . 175
4.2.4.5.2.2 Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca bez zezwolenia właściwego organu. . 176
4.2.4.5.2.3 Dokonanie czynności prawnej bez zezwolenia sądu opiekuńczego. . 178
4.2.4.5.2.4 Kontrola legalności orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych przez notariusza. . 179
4.2.4.5.2.5 Konkluzje. . 182
4.2.4.5.3 Umowa o spadek po osobie żyjącej. . 182
4.2.4.5.3.1 Darowizna na wypadek śmierci. . 183
4.2.4.5.4 Sprzedaż działki powstałej w wyniku podziału. 185
4.2.4.5.5 Zastrzeżenie w treści czynności zakazanego warunku. . 188
4.2.4.5.6 Ustanowienie innego prawa rzeczowego niż wskazane w art. 244 k.c.. . 188
4.2.4.5.7 Rozporządzenie res extra commercium. . 188
4.2.4.5.8 Udokumentowanie czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego. . 189
4.2.4.5.9 Czynności dotyczące świadczeń alimentacyjnych zmierzające co obejścia prawa. . 191
4.2.4.6 Konkluzje. . 194

Rozdział 5
Przepis art. 84 pr.not. jako szczególna podstawa odmowy dokonania czynności notarialnej. . 197
5.1 Uwagi wstępne. . 197
5.2 Ratio legis oraz rys historyczny. . 198
5.2.1 Polski notariat jako notariat modelu łacińskiego 198
5.2.2 Ratio legis. . 198
5.2.3 Bezstronność notariusza a bezstronność sędziego w procesie cywilnym 200
5.2.4 Ewolucja przepisów zabezpieczających bezstronność notariusza. . 201
5.3 Zakres zastosowania art. 84 pr.not.. . 204
5.3.1 Kryterium pozostawania podmiotem, którego dotyczy czynność notarialna (kryterium przedmiotowe). . 204
5.3.1.1 Czynność dotycząca bezpośrednio podmiotów z art. 84 pr.not.. . 206
5.3.1.2 Czynność dotycząca pośrednio podmiotów z art. 84 pr.not. (podmioty złożone). . 209
5.3.1.2.1 Uwagi wstępne. . 209
5.3.1.2.2 Osoby prawne. . 210
5.3.1.2.3 Fundacja. . 210
5.3.1.2.4 Organ państwowe i samorządowe. . 211
5.3.1.2.4.1 Organ samorządowy. . 211
5.3.1.2.4.2 Organ państwowy. . 212
5.3.1.2.5 Spółdzielnia. . 213
5.3.1.2.6 Bank, Towarzystwo ubezpieczeniowe, Fundusz inwestycyjny. . 213
5.3.1.3 Bezstronność notariusza a pośrednie działanie podmiotu z art. 84 pr.not.. . 214
5.3.2 Zastosowanie art. 84 pr.not. w odniesieniu do konkretnych podmiotów (kryterium podmiotowe). . 215
5.3.2.1 Czynność notarialna dotycząca samego notariusza. . 215
5.3.2.1.1 Uwagi wstępne. . 215
5.3.2.1.2 Notariusz występujący jako strona czynności notarialnej. . 216
5.3.2.1.3 Zastępca notariusza sporządzający czynność notarialną dotyczącą zastępowanego notariusza. 218
5.3.2.2 Czynność notarialna dotycząca małżonka notariusza. . 219
5.3.2.2.1 Uwagi wstępne. . 219
5.3.2.2.2 Małżonek a konkubent notariusza. . 221
5.3.2.2.3 Unieważnienie małżeństwa. . 222
5.3.2.2.4 Ustalenie nieistnienia małżeństwa. . 223
5.3.2.3 Czynność notarialna dotycząca krewnych lub powinowatych notariusza w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia włącznie. . 223
5.3.2.3.1 Uwagi wstępne. . 223
5.3.2.3.2 Rola aktów stanu cywilnego. . 224
5.3.2.3.3 Pokrewieństwo a zakaz z art. 84 pr.not.. . 224
5.3.2.3.4 Powinowactwo a zakaz z art. 84 pr.not.. . 227
5.3.2.4 Czynność notarialna dotycząca osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli. . 228
5.3.2.4.1 Uwagi wstępne. . 228
5.3.2.4.2 Przysposobienie. . 228
5.3.2.4.3 Opieka. . 230
5.3.2.4.4 Kuratela. . 232
5.3.2.5 Czynność notarialna dotycząca osób będących z notariuszem w bliskim stosunku. . 236
5.3.2.5.1 Uwagi wstępne. . 236
5.3.2.5.2 Pojęcie bliskiego stosunku z art. 84 pr.not. a art. 49 k.p.c.. . 236
5.3.2.5.3 Pojęcie bliskiego stosunku a inne okoliczności z art. 84 pr.not.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
5.3.2.5.4 Otwarty katalog podmiotów objętych zakazem z art. 84 pr.not.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
5.3.2.5.5 Osoba pozostająca w bliskim stosunku z notariuszem. . 240
5.3.2.5.6 Konkluzje. . 243
5.3.3 Świadomość notariusza co do istnienia okoliczności określonych w art. 84 pr.not.. . 244
5.4 Konkluzje. . 246

Rozdział 6
Przepis art. 86 pr.not. jako szczególna podstawa odmowy dokonania czynności notarialnej. . 249
6.1 Ewolucja regulacji zawartej obecnie w art. 86 pr.not.. . 249
6.1.1 Dawne przepisy odpowiadające a meritii art. 86 pr.not.. . 249
6.1.2 Wykładnia historyczna art. 86 pr.not.. . 251
6.2 Pojęcie „zdolności do czynności prawnych”. . 252
6.2.1 Zdolność do czynności prawnych na gruncie Kodeksu cywilnego. 252
6.2.1.1 Uwagi wstępne. . 252
6.2.1.2 Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych. . 253
6.2.1.3 Ubezwłasnowolnienie. . 254
6.2.1.4 Ubezwłasnowolnienie a art. 86 pr.not.. . 255
6.2.1.5 Zdolność do czynności prawnych osób prawnych. . 256
6.2.1.6 Konkluzje. . 258
6.2.2 Zdolność do czynności prawnych na gruncie art. 86 pr.not.. . 258
6.2.2.1 Uwagi wstępne. . 258
6.2.2.2 Możliwe stany faktyczne wyróżnione ze względu na treść art. 86 pr.not.. . 259
6.2.2.2.1 Uwagi wstępne. . 259
6.2.2.2.2 Osoba okazująca orzeczenie o swoim ubezwłasnowolnieniu. . 259
6.2.2.2.3 Osoba z pewnością posiadająca wymaganą zdolność do czynności prawnych. . 259
6.2.2.2.4 Osoba nieposiadająca wymaganej zdolności do czynności prawnych, która nie informuje notariusza o tym fakcie260
6.2.2.2.5 Osoba posiadająca wymaganą zdolność do czynności prawnych, której zdolność wywołuje u notariusza wątpliwości. . 260
6.2.2.3 Zdolność do czynności prawnych a świadome działanie z wymaganym rozeznaniem. . 260
6.2.2.4 Wada oświadczenia woli z art. 82 k.c. a zdolność do czynności prawnych. . 262
6.2.2.5 Pełna zdolność do czynności prawnych a wymagana zdolność do czynności prawnych. . 263
6.2.2.6 Ujęcia zdolności do czynności prawnych z art. 86 pr.not.. 263
6.2.2.6.1 Wąskie ujęcie zdolności do czynności prawnych z art. 86 pr.not. 263
6.2.2.6.2 Szerokie ujęcie zdolności do czynności prawnych z art. 86 pr.not. 264
6.2.2.7 Wyłączenie stosowania art. 86 pr.not.. . 266
6.2.2.7.1 Czynność obejmująca przebaczenie spadkodawcy z art. 930 k.c.. . 266
6.2.2.7.2 Czynności poświadczeniowe. . 267
6.2.2.8 Konkluzje. . 268
6.3 Rola notariusza w wypełnieniu obowiązku z art. 86 pr.not.. . 269
6.3.1 Weryfikacja zdolności stawających do czynności prawnych. . 269
6.3.2 Zaburzenia psychiczne i uzależnienia jako podstawa odmowy na podstawie art. 86 pr.not.. . 270
6.3.2.1 Uwagi wstępne. . 270
6.3.2.2 Zaburzenia psychiczne i uzależnienia a zdolność do czynności prawnych. . 270
6.3.3 Obowiązki notariusza w zakresie weryfikacja zdolności stawających do czynności prawnych a jego predyspozycje do ich realizacji. . 272
6.3.3.1 Przygotowanie merytoryczne notariuszy do wykonywania obowiązku z art. 86 pr.not.. . 272
6.3.3.2 Orzecznictwo dotyczące wykonywania przez notariuszy obowiązku z art. 86 pr.not.. . 273
6.4 Konkluzje. . 276

Rozdział 7
Inne podstawy odmowy dokonania czynności notarialnej. . 277
7.1 Odmowa przyjęcia depozytu notarialnego. . 277
7.1.1 Uwagi wstępne. . 277
7.1.2 Warunki przyjęcia papierów wartościowych albo pieniędzy na przechowanie. . 278
7.1.2.1 Związek depozytu z dokonywaną czynnością notarialną. 279
7.1.2.2 Przyjęcie do depozytu notarialnego w kancelarii notariusza dokonującego czynność główną. . 280
7.1.2.3 Przyjęcie do depozytu notarialnego w celu wydania wskazanej osobie lub jej następcy prawnemu. . 282
7.1.3 Uprawnienie do przyjęcia do depozytu notarialnego papierów wartościowych albo pieniędzy. . 282
7.1.4 Obowiązek przyjęcia do depozytu notarialnego dokumentów albo informatycznych nośników informacji. . 283
7.1.5 Sprzeczność czynności notarialnej przyjęcia do depozytu dokumentów albo informatycznych nośników informacji z prawem. . 284
7.1.6 Sprzeczność z prawem treści zawartych w dokumentach albo na informatycznych nośnikach informacji. . 284
7.1.7 Obowiązek przechowywania informatycznych nośników w odpowiednich warunkach. . 285
7.1.8 Konkluzje. . 286
7.2 Odmowa dokonania czynności notarialnej poza siedzibą kancelarii. . 287
7.2.1 Uwagi wstępne. . 287
7.2.2 Charakter czynności notarialnej. . 289
7.2.2.1 Czynności notarialne jednopodmiotowe i wielopodmiotowe 289
7.2.2.2 Czynności notarialne, których istota jest związana z miejscem sporządzenia. . 290
7.2.3 Szczególne okoliczności dotyczące czynności notarialnej. . 290
7.2.3.1 Szczególne okoliczności a charakter czynności notarialnej. 291
7.2.4 Ocena dopuszczalności dokonania czynności notarialnej poza kancelarią. . 291
7.3 Odmowa dokonania czynności notarialnej wobec nieuiszczenia opłaty za wpis w Rejestrze Spadkowym. . 293
7.3.1 Uwagi wstępne. . 293
7.3.2 Uiszczenie opłaty za zarejestrowanie aktu poświadczenia dziedziczenia w Rejestrze Spadkowym a sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. . 294
7.3.3 Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia bez uprzedniego uiszczenia opłaty za rejestrację w Rejestrze Spadkowym. . 295
7.4 Odmowa dokonania czynności notarialnej wobec nieuiszczenia opłaty sądowej. . 296
7.4.1 Uwagi wstępne. . 296
7.4.2 Funkcja notariusza w zakresie poboru opłaty sądowej. . 297
7.4.3 Uiszczenie opłaty sądowej za wpis w księdze wieczystej a sporządzenie czynności notarialnej obejmującej żądanie wpisu w księdze wieczystej. 297
7.4.4 Sporządzenie czynności notarialnej bez uprzedniego uiszczenia wymaganej opłaty sądowej. . 298
7.5 Odmowa dokonania czynności notarialnej wobec niespełnienia obowiązków płatnika. . 299
7.5.1 Uwagi wstępne. . 299
7.5.2 Notariusz jako płatnik podatków. . 300
7.5.2.1 Odmowa dokonania czynności notarialnej objętej regulacją ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. . 301
7.5.2.2 Odmowa dokonania czynności notarialnej objętej regulacją ustawy o podatku od spadków i darowizn. . 304
7.6 Odmowa wydania wypisu. . 311
7.6.1 Uwagi wstępne. . 311
7.6.2 Odmowa wydania wypisu aktu notarialnego. 311
7.6.2.1 Wydanie wypisu aktu notarialnego stronom czynności i podmiotom wymienionym w akcie. . 312
7.6.2.2 Wydanie wypisu aktu notarialnego innym osobom, niewymienionym w akcie. . 313
7.6.2.2.1 Wydanie wypisu innym osobom za zgodą stron. 313
7.6.2.2.1.1 Pojęcie strony w rozumieniu art. 110 pr.not.. . 313
7.6.2.2.1.2 Forma zgody na wydanie wypisu aktu notarialnego. . 316
7.6.2.2.2 Wydanie wypisu innym osobom na podstawie postanowienia sądowego. . 317
7.6.2.3 Kompetencje notariusza i sądu w zakresie badania dopuszczalności wydania wypisu aktu notarialnego. . 318
7.6.3 Odmowa wydania wypisu aktu poświadczenia dziedziczenia i odmowa wydania wypisu aktu powołania zarządcy sukcesyjnego 319
7.7 Konkluzje. . 322

Uwagi końcowe. . 323
Wykaz orzecznictwa i stanowisk organów władzy publicznej. . 327
Bibliografia. . 339

340 stron, oprawa miękka

Po otrzymaniu zamówienia poinformujemy,
czy wybrany tytuł polskojęzyczny lub anglojęzyczny jest aktualnie na półce księgarni.