Kodeks postępowania karnego
Kazusy
Dobra znajomość postępowania karnego ma niewątpliwie ogromny wpływ na prawidłowy
przebieg tego postępowania oraz pełną realizację praw procesowych zarówno
podejrzanych, oskarżonych, jak i innych stron procesu karnego. Dzięki doświadczeniu
zawodowemu oraz wiedzy w zakresie prawa i praktycznej znajomości przebiegu procesu
karnego sędziowie i prokuratorzy mogą się ustrzec przed popełnianiem błędów, a
pełnomocnicy stron – pomóc swoim klientom wybrnąć z najtrudniejszych sytuacji.
Wybór kazusów, które zostały przedstawione w tej publikacji, napisanej głównie z
myślą o aplikantach wszelkich profesji prawniczych, został dokonany w taki sposób, aby
rozwiać wątpliwości najczęściej pojawiające się w praktyce – czy to na sali
sądowej, czy podczas spotkań w trakcie praktyk odbywanych przez aplikantów.
Opracowanie Kodeks postępowania karnego. Kazusy ma być pomocne w przygotowaniu się do
sprawdzianów i egzaminów końcowych, dlatego zawiera również wybrane schematy
dotyczące postępowania karnego.
Obecne wydanie zostało zaktualizowane – uwzględnia zmianę przepisów postępowania
karnego oraz zawiera nowe kazusy dotyczące zagadnień występujących w stanach
faktycznych na egzaminach końcowych.
Małgorzata Młodawska-Piaseczna – sędzia Sądu Okręgowego
Warszawa–Praga w Warszawie, posiadająca doświadczenie w zakresie orzekania w wydziale
odwoławczym, obecnie orzekająca w pierwszej instancji wskazanego Sądu Okręgowego.
Anna Wielgolewska – sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie, praktyk i
teoretyk w dziedzinie postępowania karnego.
Wykaz skrótów
Wstęp
KAZUSY
Kazus 1. Obrona obligatoryjna na gruncie Kodeksu postępowania karnego przed
sądem pierwszoinstancyjnym (art. 79 i 80 k.p.k.)
- Obrona obligatoryjna przed sądem rejonowym w postępowaniu rozpoznawczym
- Obrona obligatoryjna przed sądem okręgowym w postępowaniu rozpoznawczym
Kazus 2. Wyłączenie sędziego na podstawie art. 40-44 k.p.k.
- Udział stron w posiedzeniu
- Wyłączenie innych osób biorących udział w rozprawie
Kazus 3. Obowiązek naprawienia szkody jako środek karny
- Termin do złożenia wniosku w trybie art. 46 § 1 k.k.
- Zasądzenie odszkodowania w trybie art. 415 § 5 k.p.k. (w tym na rzecz zakładu
ubezpieczeń)
Kazus 4. Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego. Problematyka zawiadomień
dokonywanych w trybie art. 131 k.p.k.
- Powody pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania
- Problem dopuszczalności cofnięcia powództwa cywilnego
Kazus 5. Odstępstwa od ogólnej reguły sądu właściwego miejscowo
(właściwość z delegacji)
- Kolizja przesłanek przekazania sprawy innemu sądowi niż sąd właściwości ogólnej
-Forma procesowa przekazania sprawy i moc wiążąca takich decyzji
Kazus 6. Niektóre uprawnienia przysługujące stronom, innym uczestnikom oraz ich
przedstawicielom w postępowaniu przygotowawczym
- Prawo do kontaktu podejrzanego z obrońcą
- Prawo podejrzanego i jego obrońcy do osobistego przejrzenia akt
- Prawo innych stron i osób niebędących stronami do posiadania pełnomocnika
- Dostęp do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym
- Forma wydawanych w tym przedmiocie decyzji
- Podmiot uprawniony do wydania decyzji
- Sposób zaskarżenia decyzji
Kazus 7. Instytucja przedstawienia zarzutów i związane z nią a przysługujące
podejrzanemu prawa
- Znaczenie instytucji przedstawienia zarzutów dla zakreślenia ram przedmiotowych oraz
podmiotowych postępowania przygotowawczego
- Znaczenie instytucji przedstawienia zarzutów dla zakreślenia ram przedmiotowych oraz
podmiotowych postępowania jurysdykcyjnego
- Możliwość późniejszego dokonywania w powyższym zakresie zmian zarówno przez
prokuratora, inny podmiot będący oskarżycielem publicznym, jak i przez sąd
Kazus 8. Środki zapobiegawcze w postępowaniu przygotowawczym
- Kontrola środków zapobiegawczych w postępowaniu przygotowawczym w trybie złożenia
zażalenia, w trybie złożenia wniosku
oraz z urzędu
- Organy właściwe do rozpoznania zażalenia, wniosku oraz dokonania kontroli z urzędu
- Podmioty uprawnione do złożenia zażalenia i wniosku oraz warunki formalne ich
skuteczności
Kazus 9. Tryby ścigania przestępstw. Złożenie oraz cofnięcie wniosku o
ściganie. Uprawniony podmiot. Przeszkody procesowe
- Tryb ścigania z oskarżenia publicznego, ale na wniosek
- Warunki wymagane do skuteczności zarówno złożenia, jak i cofnięcia wniosku o
ściganie i ich konsekwencje (brak wniosku
o ściganie pochodzącego od uprawnionej osoby)
- Podmiot uprawniony do dokonania powyższych czynności procesowych (pojęcie
pokrzywdzonego)
- Przeszkoda procesowa w postaci: czynu nie popełniono albo brak danych dostatecznie
uzasadniających jego popełnienie, a przesłanka niepopełnienia przez podejrzanego
zarzucanego mu przestępstwa lub braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie
popełnienia przez podejrzanego tego czynu
Kazus 10. Subsydiarny akt oskarżenia i warunki skuteczności jego wniesienia
- Elementy niezbędne do uzyskania przez uprawniony podmiot legitymacji do nabycia
uprawnień oskarżyciela subsydiarnego
(tzw. droga do sądu)
- Przeszkoda procesowa w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 17 § 1 pkt
9 k.p.k.)
Kazus 11. Udział obrońcy w czynnościach końcowego zaznajomienia podejrzanego z
materiałami śledztwa
- Uprawnienie czy obowiązek rozpatrywany zarówno z pozycji oskarżyciela publicznego,
podejrzanego, jak i jego obrońcy
- Termin określony do zaznajomienia oraz warunki realizacji prawa do zaznajomienia z
materiałami śledztwa
Kazus 12. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego na gruncie Kodeksu postępowania
karnego
- Termin do złożenia wniosku i warunki do jego uwzględnienia
- Problematyka ujawnienia wyjaśnień pisemnych w trybie art. 389 § 1 k.p.k.
Kazus 13. Czyn zarzucany w akcie oskarżenia a czyn przypisany w wyroku,
ewentualna możliwość jego zmiany
- Granice przedmiotowe i podmiotowe postępowania przygotowawczego oraz jurysdykcyjnego
- Tożsamość czynu zarzucanego w skardze zasadniczej inicjującej postępowanie sądowe,
jak też czynu przypisanego w wyroku,
pojęcie czynu w rozumieniu prawa karnego, jedność oraz wielość czynów i właściwe
temu konsekwencje
Kazus 14. Udział oskarżonego w czynnościach postępowania dowodowego
- Omówienie prawa oskarżonego do udziału w czynnościach postępowania dowodowego
- Odstępstwa od zasady - tryb przesłuchania małoletnich świadków (art. 185a i 185b
k.p.k.)
- Tryb przewidziany w art. 390 § 2 k.p.k.
- Wydalenie oskarżonego z sali sądowej w czasie przeprowadzania czynności dowodowych
Kazus 15. Postępowanie dowodowe
- Problematyka postępowania dowodowego
- Oddalenie wniosku dowodowego
Kazus 16. Postępowanie dowodowe - cofnięcie wniosku dowodowego
- Tryb rozstrzygania w przedmiocie wniosku dowodowego
- Warunki pozostawienia bez rozpoznania wniosku dowodowego
Kazus 17. Problematyka ujawnienia w postępowaniu jurysdykcyjnym wcześniejszych
depozycji świadka na gruncie przepisów
Kodeksu postępowania karnego
- Wybrane przyczyny uzasadniające ujawnienie uprzednich depozycji świadka w toku
rozprawy głównej w sytuacji zarówno jego
bezpośredniego przesłuchiwania przez sąd, jak i w sytuacji, gdy w ogóle nie jest on
przesłuchiwany na tym etapie procesu
- Konsekwencje uchybień w powyższym zakresie a zarzuty oparte na względnych przyczynach
odwoławczych
Kazus 18. Odroczenie publikacji (ogłoszenia) wyroku a odroczenie wydania wyroku
- Czynność jednokrotna czy wielokrotna w przewidzianych ustawą ramach czasowych
- Skutki przekroczenia siedmiodniowego terminu
Kazus 19. Czynności procesowe o charakterze eliminacyjnym. Problematyka badań
poligraficznych (wykorzystanie wariografu w procesie karnym)
- Istota działań eliminacyjnych przewidzianych w art. 192a k.p.k.
- Warunki do uznania wyniku badań wariograficznych za dowód w procesie karnym
Kazus 20. Tymczasowe aresztowanie
- Szczególne przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania. Przesłanka surowej kary
pozbawienia wolności jako przesłanka
samoistna
- Zakazy stosowania tymczasowego aresztowania
- Problematyka zaliczenia okresu rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet wymierzonej
kary
Kazus 21. Zbieg negatywnych przesłanek procesowych z art. 17 § 1 pkt 1 i 2
k.p.k. oraz art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Forma rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu w
przypadku stwierdzenia okoliczności przemawiających za umorzeniem postępowania po
rozpoczęciu przewodu sądowego
- Warunki umorzenia postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego
- Przesłanki umorzenia postępowania karnego wyrokiem
- Forma rozstrzygnięcia sądu w przypadku wystąpienia przeszkód procesowych ujawnionych
w toku postępowania
Kazus 22. Skazanie bez przeprowadzania rozprawy (art. 335 i 474a k.p.k.)
- Odmowa składania wyjaśnień a odstąpienie od dokonania określonych czynności
postępowania przygotowawczego i możliwość
wystąpienia z wnioskiem w trybie art. 335 k.p.k.
- Granice związania sądu treścią wniosku złożonego w trybie art. 335 i 474a k.p.k.
Kazus 23. Orzekanie w przedmiocie środka zabezpieczającego
- Udział podejrzanego w postępowaniu. Posiedzenie czy rozprawa?
- Forma decyzji procesowej. Wyrok czy postanowienie?
Kazus 24. Tryb przesłuchania osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy
informacji niejawnych
- Klasyfikacja informacji niejawnych w świetle ustawy o ochronie informacji niejawnych
- Dysponenci informacji niejawnych
- Zezwolenie na przesłuchanie osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji
niejawnych - tryb uzyskania zezwolenia
i sposób przesłuchania
- Oskarżony jako osoba zobowiązana do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych
- Tajemnice związane z wykonywanym zawodem lub funkcją (lekarska, dziennikarska)
- Sposób postępowania z dokumentami zawierającymi informacje niejawne lub wiadomości
objęte tajemnicą zawodową bądź inną
tajemnicą prawnie chronioną
Kazus 25. Badania psychiatryczne oskarżonego oraz obserwacja
sądowo-psychiatryczna
- Wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Przesłanki badań
psychiatrycznych
- Obserwacja sądowo-psychiatryczna. Przesłanki i warunki jej wykonywania
Kazus 26. Zmiana kwalifikacji prawnej czynu a zmiana jego opisu
- Obowiązek sądu uprzedzania o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu
- Problematyka związana ze zmianą opisu czynu i konsekwencje procesowe zaniechania
uprzedzenia
Kazus 27. Wyrokowanie
- Narada i głosowanie nad wyrokiem
- Zdanie odrębne
- Udział sędziego lub ławnika dodatkowego w naradzie i głosowaniu
- Tryb sprostowania wyroku
Kazus 28. Cofnięcie wniosku o uzasadnienie wyroku, cofnięcie środków
odwoławczych, cofnięcie sprzeciwu od wyroku nakazowego i wyroku zaocznego oraz
skuteczność tych czynności
- Podmioty uprawnione do dokonania powyższych czynności, termin, forma oraz pozostałe
warunki wymagane dla ich skuteczności
i właściwe im konsekwencje
- Organ uprawniony do podjęcia decyzji w powyższym przedmiocie
Kazus 29. Właściwość sądu i oparta na jej uchybieniu bezwzględna przyczyna
odwoławcza a gwarancyjna rola zakazu reformationis in peius
- Właściwość rzeczowa i funkcjonalna
- Kwalifikacja prawna czynu przyjęta w akcie oskarżenia lub w wyroku, jego opis a
właściwość rzeczowa sądu
- Bezwzględne przyczyny odwoławcze, w tym stypizowana w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., a
pierwotny i wtórny zakaz reformationis in peius (zakaz reformationis in peius a
właściwość rzeczowa sądu)
Kazus 30. Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu odwoławczym
- Zakres czynności objętych wskazanym wyżej przymusem
- Dysharmonia występująca pomiędzy przymusem adwokackim a przymusem radcowskim
Kazus 31. Pośredni zakaz reformationis in peius
- Zakres związania sądu ponownie rozpoznającego sprawę na skutek uchylenia wyroku
przez instancję odwoławczą
- Wyjątki w ograniczeniu wynikającym z powyższego zakazu, dotyczącym orzekania na
niekorzyść oskarżonego przez sąd ponownie
rozpoznający sprawę
- Pojęcie "orzeczenie surowsze"
Kazus 32. Reguły ne peius
- Ograniczenia sądu odwoławczego w możliwości orzekania na niekorzyść oskarżonego
(ograniczenia w wydaniu orzeczenia reformatoryjnego na niekorzyść oskarżonego w
instancji odwoławczej)
Kazus 33. Orzekanie poza granicami przedmiotowymi i podmiotowymi środka
odwoławczego
- Granice kontroli odwoławczej przy zaskarżeniu wyroku na korzyść i na niekorzyść
oskarżonego
- Zakres zaskarżenia
Kazus 34. Opis czynu zarzucanego a opis czynu przypisanego
- Konsekwencje w instancji odwoławczej braku w opisie czynu zarzucanego i następnie
przypisanego w wyroku sądu pierwszej instancji wszystkich ustawowych znamion strony
zarówno przedmiotowej, jak i podmiotowej przypisanego oskarżonemu przestępstwa
wymaganych z punktu widzenia przyjętej w orzeczeniu kwalifikacji prawnej
Kazus 35. Przesłanki procesowe
- Res iudicata
- Lis pendens
- Konsekwencje wystąpienia przeszkód procesowych res iudicata i lis pendens na różnych
etapach postępowania
Kazus 36. Środki odwoławcze
- Kierunek środka odwoławczego
- Pierwotny i wtórny zakaz reformationis in peius a bezwzględne przyczyny odwoławcze
Kazus 37. Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego (error iuris). Recydywa
sensu stricto
- Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego a inne rodzaje zarzutów opartych na
względnych przyczynach odwoławczych z art. 438 k.p.k.
- Możliwość poprawnego sformułowania zarzutu obrazy przepisów prawa materialnego obok
zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych
- Wybrane warunki przyjęcia odpowiedzialności karnej sprawcy w świetle art. 64 § 1
k.k. (pojęcie recydywy ogólnej oraz szczególnej, czyli specjalnej podstawowej i
specjalnej wielokrotnej)
Kazus 38. Zarzut obrazy przepisów postępowania (error in procedendo) a zarzut
błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia (error facti).
Powszechne błędy związane z formułowaniem wskazanych zarzutów
- Zarzut obrazy przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia
(error in procedendo)
- Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli
mógł mieć wpływ na jego treść (error facti)
- Powszechne błędy związane z formułowaniem zarzutu opartego na naruszeniu: zasady
swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 7 k.p.k., zasady
domniemania niewinności wynikającej z art. 5 § 2 k.p.k. (in dubio pro reo), obowiązku
uwzględniania jako podstawy wyroku tylko całokształtu okoliczności ujawnionych w toku
rozprawy głównej (art. 410 k.p.k.) oraz wynikającego z art. 424 k.p.k. obowiązku
sporządzenia uzasadnienia wyroku odpowiadającego wskazanym tam warunkom
Kazus 39. Zarzut rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego
zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka (error in
puniendo)
- Odróżnienie zarzutu rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania
albo niezastosowania środka zabezpieczającego
lub innego środka od innych zarzutów opartych na względnych przesłankach
odwoławczych, w szczególności od błędu w ustaleniach
faktycznych oraz obrazy przepisów prawa materialnego
Kazus 40. Prywatny akt oskarżenia i postępowanie w sprawach z oskarżenia
prywatnego
- Wymogi prywatnego aktu oskarżenia i tryb wszczęcia postępowania prywatnoskargowego
- Postępowanie sądowe po wniesieniu aktu oskarżenia
- Umorzenie postępowania na skutek braku aktywności oskarżyciela prywatnego
- Problematyka zakazu reformationis in peius po zawarciu ugody
SCHEMATY
Schemat 1. Proces karny
Schemat 2. Zasady procesu karnego
Schemat 3. Klasyfikacja przesłanek procesowych (art. 17 § 1 pkt 1-11)
Schemat 4. Badanie istnienia przeszkód procesowych następujące z urzędu (ex officio)
Schemat 5. Rodzaje właściwości sądu (art. 24-27, 31-34, 36-37)
Schemat 6. Badanie właściwości sądu (art. 34 § 3, art. 35)
Schemat 7. Składy orzekające na rozprawie (art. 28-29, art. 476 § 2, art. 534 § 1-2)
Schemat 8. Skład sądu na posiedzeniu (art. 30 § 1-2)
Schemat 9. Przyczyny wyłączenia sędziego (art. 40 § 1-3, art. 41 § 1-2)
Schemat 10. Procedura wyłączenia sędziego i ławnika (art. 40-44)
Schemat 11. Strony procesu karnego (art. 45-81, art. 416 § 1-4 k.p.k., art. 52 k.k., art.
24 § 1-5, art. 53 § 40-41 k.k.s., ustawa z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności
podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r.,
poz. 768 ze zm.)
Schemat 12. Pokrzywdzony (art. 49 § 1-4, art. 341 § 1, art. 343 § 5, art. 384 § 2,
art. 387 § 2, art. 422 § 1, art. 444)
Schemat 13. Wykonywanie praw pokrzywdzonego (art. 49 § 3a-4, art. 52 § 1-2, art. 58 §
1-2, art. 61 § 1-2, art. 63 § 1-2)
Schemat 14. Proces adhezyjny (art. 62-70, 415 § 1-7)
Schemat 15. Rozstrzygnięcia w przedmiocie powództwa cywilnego (art. 415 § 1-7, art. 503
§ 2, art. 506 § 4)
Schemat 16. Czynności dowodowe z udziałem oskarżonego (art. 74 § 1-4)
Schemat 17. Treść decyzji procesowych, organy decyzyjne oraz forum dla ich wydania (art.
93-95, 335, 342, 413, 439 § 1, art. 474a, 500 § 4, art. 535 § 3, art. 545 w zw. z art.
456, art. 547 § 3, art. 597)
Schemat 18. Uprawnienia osób najbliższych względem oskarżonego i pozostających w
szczególnie bliskim stosunku osobistym z oskarżonym (art. 182, 185-186)
Schemat 19. Tok procesu karnego
Schemat 20. Modelowy przebieg postępowania przygotowawczego (art. 297-336)
Schemat 21. Czynności sprawdzające (art. 307 § 1-5) . 426
Schemat 22. Typowy przebieg postępowania przed sądem I instancji (art. 337-424)
Schemat 23. Przygotowanie do rozprawy głównej (art. 348-354)
Schemat 24. System środków zaskarżenia (art. 425-467, 518-548)
Schemat 25. Cechy środków zaskarżenia (art. 14 § 1-2, art. 237 § 2 in fine, art. 437
§ 1-2, art. 462 i 463, 482, 506 § 1-6, art. 532, 537, 542 § 1, art. 545, 547)
Schemat 26. Zakaz reformationis in peius (art. 434 § 1-5, art. 443) . 436
Schemat 27. Reguły ne peius (art. 454 § 1-3)
Schemat 28. Prawomocność formalna, materialna oraz prawomocność części wyroku
Schemat 29. Postępowanie kasacyjne (art. 530-539)
Schemat 30. Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu na
podstawie propter errores in procedendo (art. 540b § 1-2)
BIBLIOGRAFIA
464 strony, oprawa miękka
